Η Αλβανία δεν είναι πλέον ένα κακό βαλκανικό αστείο

Τα Βαλκάνια, που επί μακρόν αποτελούσαν το πιο δυστοπικό και διασπαστικό κομμάτι της Ευρώπης, μπορεί να αποκτήσουν έναν νέο ηγετικό φάρο. Παραδόξως, πρόκειται για τον πρωθυπουργό της Αλβανίας, τον 58χρονο γεροδεμένο, πρώην μπασκετμπολίστα και σύγχρονο καλλιτέχνη, Edi Rama. Τον περασμένο μήνα το Σοσιαλιστικό Κόμμα του νίκησε το κουρελιασμένο συνονθύλευμα των ομάδων της αντιπολίτευσης, κερδίζοντας όλες σχεδόν τις 61 δημαρχίες και συμβούλια της χώρας. Έτσι, είναι πιθανό να κερδίσει τις επόμενες γενικές εκλογές, που θα διεξαχθούν το 2025. Θα είναι η τέταρτη συνεχόμενη νίκη του και αναμένεται να κυβερνήσει μέχρι το 2029 αυτό που κάποτε ήταν το πιο θλιβερό φυλάκιο της περιοχής.... Καταλαμβάνοντας την εξουσία από το 2013, ο κ. Rama είναι ήδη ο μακροβιότερος σημερινός επικεφαλής βαλκανικής κυβέρνησης. Το 2000 αναδείχθηκε ως ο δυναμικός και πολύχρωμος δήμαρχος της πρωτεύουσας της Αλβανίας, των Τιράνων. Από το 2005 είναι επικεφαλής του κόμματός του. Τώρα μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι ένα βαλκανικό αστέρι, ακόμα και μια νησίδα γαλήνης σε μια ακόμα εύθραυστη περιοχή: δείτε τις καταστροφές στο διπλανό Κοσσυφοπέδιο, όπου η σερβική μειονότητα βάλλει κατά της αλβανικής πλειοψηφίας. Ο κ. Rama αρνείται να ενθαρρύνει τα ξαδέλφια του και προτρέπει τη Δύση να χειριστεί με ευαισθησία τον πρόεδρο της Σερβίας, Aleksandar Vucic.

Αραχτός στο γραφείο του μετά την επιστροφή του από τις συνομιλίες με την ποδοσφαιρική ομάδα της Μάντσεστερ Σίτι για τη δημιουργία ενός δικτύου ακαδημιών προπονητών στα Βαλκάνια, αποτελεί μια επιβλητική φιγούρα με μπλουζάκι, παντελόνι και απαστράπτοντα λευκά αθλητικά παπούτσια. Έχει ύψος 2,01, ξυρισμένο κεφάλι, περιποιημένη λευκή γενειάδα, μουστάκι και άγρυπνο, βλοσυρό βλέμμα: δεν θα θέλατε να πέσετε πάνω του σε κάποιο σκοτεινό σοκάκι τα μεσάνυχτα. Μιλάει άπταιστα μια σειρά από γλώσσες και είναι εμφανώς κοσμοπολίτης, παρά το γεγονός ότι μεγάλωσε σε μία από τις πιο απομονωμένες, βίαιες και παρανοϊκές χώρες του κόσμου, που συχνά περιγράφεται από τους σημερινούς Αλβανούς ως «η Βόρεια Κορέα της Ευρώπης», πριν ο κομμουνισμός καταρρεύσει το 1991.

«Η Ιταλία ήταν η δική μας Αμερική», δηλώνει. «Η τηλεόραση, το ιταλικό ποδόσφαιρο, ο Πάπας, η μουσική. Αλλά ακόμα και η τηλεόραση δεν ήταν εύκολη». Θυμάται να «μονώνει» το δωμάτιό του με σεντόνια και χαλιά για να μην ακούει κανείς αυτόν και τους φίλους του να παίζουν παράνομες ηχογραφήσεις των Beatles. Λέει ότι θυμάται το σοκ και τη χαρά του όταν μπορούσε να διαβάσει Kafka, Proust και Dostoevsky, να ακούσει Ravel, Debussy και Stravinsky και να δει Cézanne, Van Gogh και Picasso. Οι επικριτές του σημειώνουν ότι ήταν παιδί της κομμουνιστικής νομενκλατούρας -ο πατέρας του ήταν κορυφαίος επίσημος γλύπτης, ο οποίος ίσως διαμόρφωσε τα χαρακτηριστικά του Stalin. Ο κ. Rama κατηγορείται επίσης ότι επιδίδεται σε λατρεία της προσωπικότητας. Ένας δυτικός παρατηρητής τον αποκαλεί «λαμπρό, οραματιστή, εκκεντρικό, εγωπαθή… με ισχυρή αίσθηση της κληρονομιάς του στην ιστορία».

Δεν ντρέπεται να απαριθμήσει τα επιτεύγματά του -ή τουλάχιστον της μετακομμουνιστικής Αλβανίας. Τα Τίρανα είναι πλέον αγνώριστα σε σχέση με αυτό που ήταν πριν από τρεις δεκαετίες: ένα εχθρικό, γκρίζο, ολοκληρωτικό, υποσοβιετικό, πουριτανικό χωριό. Τότε, ολόκληρη η χώρα διέθετε περίπου 6.000 αυτοκίνητα: η κατοχή αυτοκινήτου ήταν παράνομη. Τώρα έχει περισσότερα από 700.000. Αν και το κόμμα του κ. Rama προέρχεται από εκείνο που διοικούσε επί 44 χρόνια ο μαζικός δολοφόνος Enver Hoxha, μέχρι τον θάνατό του το 1985, έχει αναμορφωθεί πλήρως σε ένα φιλικό προς την αγορά, σοσιαλδημοκρατικό μόρφωμα. Οι επικριτές του το κατηγορούν ότι εδραιώνει τη διαφθορά κάτω από μια ολιγαρχική ελίτ, που κυριαρχεί στα μέσα ενημέρωσης και έχει αφήσει την ανισότητα να διευρυνθεί.

Ο κ. Rama απορρίπτει αυτούς τους ισχυρισμούς. Λέει ότι έχει ως πρότυπο για το κόμμα του τους Νέους Εργατικούς της Βρετανίας. Ο Tony Blair, η δικηγόρος σύζυγός του, Cherie, και ο επί χρόνια υπεύθυνος της προεκλογικής του εκστρατείας, Alastair Campbell, εξακολουθούν να τον επισκέπτονται για να παρέχουν συμβουλές. «Δεν είμαστε πολύ ιδεολογικοί», δηλώνει ο κ. Rama. «Για εμάς δεν υπάρχει δεξιά ή αριστερή λύση: δεν είναι αίρεση να έχουμε μια σωστή λύση που να λειτουργεί». Η Margaret Thatcher, υποστηρίζει, ήταν «μια μεγάλη ηγέτιδα», που θέσπισε επώδυνες μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό της Βρετανίας, χωρίς τις οποίες οι Νέοι Εργατικοί δεν θα μπορούσαν να έχουν επιτύχει.

Η σιγουριά του κ. Rama αντικατοπτρίζει την περιοχή. Ολόκληρα τα Βαλκάνια, σημειώνει, ακόμα και η παραδοσιακά φιλορωσική Σερβία, είναι ενωμένα στο θέμα της Ουκρανίας. Μέλος του ΝΑΤΟ από το 2009 και από το 2010 μέλος της ομάδας Σένγκεν, που παρέχει ταξίδια χωρίς βίζα εντός της Ευρώπης για διάστημα έως και τριών μηνών, η Αλβανία δεν έχει σοβαρές διαμάχες με τους γείτονές της, προσθέτει. «Αυτό είναι μοναδικό στην ιστορία μας».

Όσον αφορά την πραγματική ένταξη στην ΕΕ, αρνείται σοφά να δώσει ημερομηνίες, ενώ αποδέχεται τις απαιτήσεις εισόδου της ΕΕ ως κινητήρια δύναμη για τις μεταρρυθμίσεις της Αλβανίας. Ο κ. Rama αναγνωρίζει ότι μια ομάδα χωρών της λέσχης, με επικεφαλής τη Γαλλία, είναι επιφυλακτικές στο να αφήσουν το βαλκανικό τσούρμο να μπει. Το μάντρα κάθε δυτικού διπλωμάτη στα Τίρανα είναι ότι η Αλβανία «κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση», αλλά ότι «υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος να μπροστά», ιδίως όσον αφορά την εξυγίανση των δικαστηρίων και τη δημιουργία ενός σωστού κράτους δικαίου, ένα θέμα στο οποίο η ΕΕ και η Αμερική αφιερώνουν μεγάλη προσοχή και χρήματα. Ένα σχέδιο για τον έλεγχο του συνόλου των δικαστών και εισαγγελέων της χώρας οδήγησε στην απόλυση του εκπληκτικού αριθμού των δύο τρίτων εξ αυτών. Τι συμβαίνει με όσους απομακρύνθηκαν; «Ω, γίνονται δικηγόροι και λογιστές», λέει ένας τοπικός ακτιβιστής της κοινωνίας των πολιτών.

Η εκτεταμένη διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί τη μεγαλύτερη κηλίδα στη σημερινή Αλβανία. Στα μάτια των περισσότερων Αλβανών και τα δύο κύρια κόμματα θεωρούνται υπεύθυνα γι’ αυτό. Η πιο φιλική άποψη ενός διπλωμάτη, αξιολογώντας την αποτυχία του κ. Rama να την εξαλείψει, είναι ότι «για να προωθήσεις την ανάπτυξη, πρέπει να παίξεις το παιχνίδι της πατρωνίας».

Σας παρακαλώ, μη φύγετε

Το άλλο μεγάλο θέμα που απασχολεί τον κ. Rama είναι η μετανάστευση. Ο πληθυσμός έχει συρρικνωθεί τουλάχιστον κατά το ένα τέταρτο από τότε που έληξε ο κομμουνισμός, σε περίπου 2,9 εκατομμύρια σήμερα. Οι Αλβανοί εξακολουθούν να φεύγουν μαζικά. Ο κ. Rama εκνευρίζεται δικαιολογημένα όταν ερωτάται για την κοινή άποψη στη Δύση ότι πάρα πολλοί Αλβανοί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που φτάνουν παράνομα στη Βρετανία με πλοίο, εμπλέκονται στο έγκλημα.

Ωστόσο, το πιο σοβαρό του παράπονο είναι η διαρκής έλλειψη ευγένειας στην πολιτική της χώρας του. Όλοι κατηγορούν αλλήλους ως γκάνγκστερ, απατεώνες, ακόμα και δολοφόνους, κάτι που σε κάποιες περιπτώσεις είναι αληθές. Αυτό, παραδέχεται ο ίδιος, ανάγεται στη φρικτή εποχή του Hoxha, όταν και η παραμικρή διαφωνία σήμαινε συχνά εξορία, φυλάκιση ή ακόμα και εκτέλεση. Αν η Αλβανία πρόκειται ποτέ να γίνει μια φιλελεύθερη δημοκρατία, αυτό, παραδέχεται ο κ. Rama, πρέπει να αλλάξει.

© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.

Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com