Η «Αντιγόνη του Ανούιγ» – Συνέντευξη με τον Στέλιο Μάινα

13:05 20/8/2016 - Πηγή: ΕΡΤ

Συνέντευξη στη Δώρα Χειράκη

Ένα κορυφαίο έργο της σύγχρονης δραματουργίας, γραμμένο το 1942 στη διάρκεια της ιδιόρρυθμης ναζιστικής κατοχής στη Γαλλία, η «Αντιγόνη του Anouilh» παρουσιάζεται, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στις 22 Αυγούστου στο Άλσος Βεΐκου στο Γαλάτσι.

Επόμενοι σταθμοί είναι: 31 Αυγούστου στο Θέατρο Βράχων, 6 Σεπτεμβρίου στο Αμφιθέατρο Πολιτισμού & Αθλητικού

Πάρκου Νέας Μάκρης, 7 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Πέτρας, 8 Σεπτεμβρίου στο Κηποθέατρο Παπάγου και 11 Σεπτεμβρίου στο Κατράκειο της Νίκαιας.

Στην παράσταση, τη σκηνοθεσία της οποίας υπογράφει η Ελένη Ευθυμίου, η νεότητα και το γήρας, η ομορφιά και η ασχήμια, η δύναμη και η αδυναμία, το δίκαιο και το άδικο αντιπαραβάλλονται για να ξεσκεπάσουν μια κοινωνία φοβισμένη, βουτηγμένη στον ατομικισμό και τη διαφθορά, μια κοινωνία σε σημείο μηδέν.

Ο Στέλιος Μάινας, που ενσαρκώνει τον Κρέοντα, μας συστήνει τη σύγχρονη αυτή Αντιγόνη και αποκαλύπτει πόσο επίκαιροι και «ζωντανοί» μπορούν να είναι σήμερα οι ήρωες ενός έργου που δημιουργήθηκε 74 χρόνια πριν.

-Κύριε Μάινα, μιλήστε μας για την «Αντιγόνη» του Γάλλου θεατρικού συγγραφέα Ζαν Ανούιγ»…

Παρά τα αρνητικά που συμβαίνουν γύρω μας, παρά την απαξίωση και την υλική και πνευματική ένδεια που χαρακτηρίζει την εποχή μας, με όλα τα συνακόλουθά της, υπάρχουν αρκετά για να μας παρηγορούν και να μας κάνουν περήφανους, τουλάχιστον, για την κληρονομιά μας.

Το ευτύχημα για εμάς, ως έθνος, είναι πως έχουμε εμπνεύσει όλα τα πνευματικά κινήματα, όλες τις φιλοσοφικές αναζητήσεις ανά τους αιώνες. Πρώτη θέση στους παγκόσμιους εμπνευστές είναι οι μεγάλοι μας τραγικοί και φυσικά ανάμεσά τους ο Σοφοκλής και η Αντιγόνη του.

Στην περίπτωσή μας, ενέπνευσε τον διανοητή και θεατρικό συγγραφέα Ζαν Ανούιγ να γράψει μια εκδοχή του Σοφόκλειου μύθου, με μια πιο -ας πούμε- σύγχρονη άποψη, μια πιο ρεαλιστική εκλαϊκευμένη προσέγγιση του μύθου, μεταφρασμένη στην πραγματικότητα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, που ήταν και η αφορμή για να γράψει το έργο του. Θεωρήθηκε από τους κριτικούς το καλύτερό του πόνημα και γι’ αυτό διδάσκεται ανελλιπώς έκτοτε, στη γαλλική μέση εκπαίδευση και όχι μόνον.

Η εκδοχή του επικεντρώνεται στη σύγκρουση ανάμεσα στις δυο μεγάλες δυνάμεις, το Κράτος, που εκπροσωπεί ο Κρέων, και τον πολίτη, που εκπροσωπεί η Αντιγόνη.

-Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές ανάμεσα στο αρχαίο και το σύγχρονο αυτό δράμα;

Η υπόθεση είναι γνωστή και ταυτόσημη με εκείνη της Σοφόκλειας Αντιγόνης. Μετά την αιματηρή λήξη του πολέμου Θήβας-Άργους και την αλληλοσφαγή των αδελφών Ετεοκλή και Πολεινίκη, ο Κρέων, ελλείψει διαδόχου, αναλαμβάνει τον θρόνο, με τη διάθεση εργάτη που δεν θα εγκατέλειπε το πόστο του, ακόμα κι αν ο προϊστάμενός του εξαφανιζόταν. Ο πιστός στο καθήκον, λοιπόν, εργάτης Κρέων, κηδεύει τον έναν αδελφό με τιμές ήρωα και αφήνει το σώμα του άλλου, βορά των όρνεων και των αγριμιών εκτός των τειχών της πόλεως.

Ο Πολυνείκης έπρεπε να ταφεί. Ο νεκρός δεν ανήκει στο κράτος, ανήκει στην οικογένειά του. Η τιμωρία είναι για τους ζωντανούς, οι νεκροί είναι δικαιωμένοι.

Η ύβρις της σάρκας που σαπίζει στον ήλιο, η ύβρις της πόλης που δεν θάβει το άγος του πολέμου, σίγουρα θα επισύρει θεία τιμωρία.

Η Αντιγόνη όμως, παραβαίνοντας την επί ποινή θανάτου διαταγή, θάβει τον αδελφό της, δημιουργώντας με την πράξη της αυτή ένα σύμβολο, μια πανανθρώπινη ιδέα της αντίστασης, της ανυπακοής και της εξέγερσης, για όλους τους καταπιεσμένους και κατατρεγμένους της Ιστορίας. Φυσικά, το αντίτιμο είναι πάντα ακριβό και η Αντιγόνη πληρώνει με τη ζωή της αυτήν την ανυπακοή.

Εδώ βέβαια, σε αντίθεση με την Αντιγόνη του Σοφοκλή, οι θεοί απουσιάζουν, δεν ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα, αφήνουν μόνους κι αβοήθητους να οδηγηθούν οι ίδιοι στον χαμό ή στη σωτηρία τους οι θνητοί.

Εδώ, νέμεσις δεν υπάρχει. Εδώ, απλά το ρολόι στο μεγάλο σαλόνι στο τέλος του έργου θα χτυπήσει πέντε κι ο Κρέων θα ρωτήσει τον μικρό του υπηρέτη:

-«Πέντε η ώρα… τι έχουμε να κάνουμε στις πέντε;»

-«Συμβούλιο, κύριε».

-«Ε, αφού έχουμε συμβούλιο, πρέπει να πάμε, μικρέ».

Η Αντιγόνη του Ζαν Ανούιγ είναι ένας ύμνος στη Δημοκρατία και στα ανθρώπινα ιδεώδη.

Οι εξουσίες, για να διατηρήσουν την ηγεμονία τους, δεν διστάζουν να αλλάζουν τακτική, στρατόπεδα, πιστεύω και αν αποτύχουν επιβάλλονται με τη βία, που άλλωστε είναι και η τελική τους καταφυγή.

Αυτήν την ορμητικότητα, τη δύναμη, αυτήν την αθωότητα, πολεμάει ο Κρέων και μαζί του όλα τα απολυταρχικά καθεστώτα, που μισούν την πρωτοβουλία, την ανυπακοή, την απειθαρχία.

-Ο Ανούιγ έγραψε το έργο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στο Παρίσι. Το κείμενό του συναντάει με ευκολία τη σημερινή πραγματικότητα;

Σήμερα, για μια ακόμα φορά, επιβεβαιώνεται το αξίωμα πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα και πως, δυστυχώς, η ανθρωπότητα δεν διδάσκεται από τα λάθη της.

Δυστυχώς οι Κρέοντες περισσεύουν και λιγοστεύουν οι Αντιγόνες, έτσι όμως η ισορροπία που χρειάζεται για να προχωρήσει ο πολιτισμός μας διαταράσσεται σε σημείο να επικρατεί το μέγιστο όπλο όλων των καταπιεστικών αντιλήψεων και καθεστώτων: ο φόβος. Παραδείγματα άπειρα και μεταξύ αυτών ο φανατικός Ισλαμισμός του ISIS, φόβητρο μιας Δύσης που οι Δημοκρατίες της για δεκαετίες δημιουργούσαν με κέντρο το τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη».

Άλλωστε, όλα τα κηρύγματα μίσους, προς όλες τις κατευθύνσεις, καλλιεργούν την άποψη της αποχής από τα κοινά, της απομόνωσης και της επιφυλακτικότητας.

-Το έργο του Ανούιγ αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες (διαχρονικά) επιτυχίες του γαλλικού θεάτρου και έχει παρουσιαστεί αρκετές φορές στην Ελλάδα. Από το 1946-47 του Καρόλου Κουν στο Θέατρο Τέχνης με την Έλλη Λαμπέτη και τον Λυκούργο Καλλέργη έως το 2013-14 στο Μέγαρο Μουσικής, όπου η «Κομεντί Φρανσέζ» το παρουσίασε στο γαλλικό πρωτότυπο σε σκηνοθεσία Μαρκ Πακέν. Αυτή η «καινούργια» Αντιγόνη της Ελένης Ευθυμίου σε τι διαφέρει από τις προηγούμενες; Πόσο διαφορετικός είναι ο τρόπος που προσεγγίζει η σκηνοθέτις το κείμενο;

Η Ελένη Ευθυμίου είδε αυτό που εισπράττει η ίδια και η γενιά της: την απόρριψη, τον αποκλεισμό και την επιθετικότητα ενός γερασμένου και παρηκμασμένου κράτους, που θυσιάζει τους νέους στον βωμό της συνέχειας του πνεύματος του συμβιβασμού και της υποχώρησης. Στην προτροπή του Κρέοντα «ζήσε, ευτυχισμένη, παντρέψου, τεκνοποίησε», παραίνεση που σε μια υγιή κοινωνία θα ήταν ευχή, μα στις συμβιβασμένες μας κοινωνίες είναι κατάρα. Και η Αντιγόνη, με την αθωότητα και τη διαφάνεια του βλέμματός της απαντά, όπως άλλωστε και οι νέοι μας, που ασφυκτιούν κάτω από το πιο καταπιεστικό και αιμοβόρο καθεστώς που λέγεται «ανεργία»: «Όχι, δεν θέλω να φέρω στον κόσμο ακόμα έναν συμβιβασμένο με την ήττα άνθρωπο, ακόμα έναν υπήκοο, ακόμα έναν ευτυχισμένο δυστυχή».

Αν σήμερα η Αντιγόνη όλων αυτών που εμπνεύστηκαν από το όνομα, την αθωότητα, τη διαύγεια και την ορμή της ζούσε, θα φώναζε σε όλους τους νέους: «Όχι».

Μετάφραση: Στρατής Πασχάλης

Σκηνοθεσία, Μουσική: Ελένη Ευθυμίου

Σκηνικά: Ζωή Μολυβδά Φαμέλη

Ενδυματολόγος: Ηλένια Δουλαδίρη

Ενορχηστρώσεις – ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Βόμβολος

Κίνηση: Βιτόρια Κωτσάλου, Κική Μπάκα

Δραματουργική επεξεργασία: Σοφία Ευτυχιάδου

Φωτογραφίες: Αθηνά Λιάσκου

Ερμηνεύουν (με σειρά εμφάνισης):

Χορός: Φαίδων Καστρής

Αντιγόνη: Βασιλική Τρουφάκου

Τροφός: Αννέζα Παπαδοπούλου