Εκθέσεις σαν… δελτία ειδήσεων

Δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από ένα δελτίο ειδήσεων: ρεπορτάζ για τον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας και για όσα συμβαίνουν μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Για τις απεργιακές κινητοποιήσεις των αγροτών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Για τα δικαιώματα των queer και τον αγώνα των ιθαγενών σε διάφορες χώρες να διεκδικήσουν μια θέση στο προσκήνιο. Για το αίτημα της Νιγηρίας να επαναπατριστούν τα λεηλατημένα και εκτεθειμένα σήμερα σε πολλά μουσεία της Δύσης χάλκινα του Μπενίν. Με τη διαφορά ότι το αυτό το «δελτίο ειδήσεων» δεν διαρκεί 45 λεπτά, αλλά επτά μήνες. Τη θέση των ρεπορτάζ έχουν έργα τέχνης, τον

ρόλο των δημοσιογράφων κρατούν εικαστικοί δημιουργοί και εκείνον του κεντρικού παρουσιαστή ο καλλιτεχνικός διευθυντής. Διότι αυτό το τόσο επίκαιρο «δελτίο ειδήσεων» δεν είναι παρά μια συνοπτική περιγραφή όσων θα συμβούν στη μεγαλύτερη εικαστική διοργάνωση παγκοσμίως, την Μπιενάλε της Βενετίας από τις 20 Απριλίου οπότε και θα αρχίσει να υποδέχεται τους πρώτους της επισκέπτες.

«Οπου κι αν βρεθείς, είσαι πάντα αληθινά και βαθιά μέσα σου, ξένος», λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της 60ής διεθνούς έκθεσης, ο Βραζιλιάνος Αντριάνο Πεντρόζα, για το γεγονός ότι επέλεξε ως κεντρικό θέμα της φετινής διοργάνωσης τη φράση «Ξένοι παντού», όπως ονομαζόταν μια συλλογικότητα του Τορίνο που πολέμησε τον ρατσισμό και την ξενοφοβία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και εν συνεχεία αποτέλεσε κεντρικό θέμα των γλυπτών από νέον – σε διάφορα χρώματα και γλώσσες, και στα ελληνικά – της ομάδας Claire Fontaine που ξεκίνησε από το Παρίσι το 2004 και εδρεύει στο Παλέρμο.

Δύο «πυρήνες»

Σχεδόν 400 καλλιτέχνες έχει προσκαλέσει ο διακεκριμένος και με εμπειρία σε μεγάλες διοργανώσεις επιμελητής στην κεντρική έκθεση, η οποία θεωρητικά είναι χωρισμένη σε δύο «πυρήνες»: τον σύγχρονο και τον ιστορικό. Ωστόσο οι υποδιαιρέσεις και οι ενότητες δημιουργούν ένα πολύπλοκο παζλ. Στον σύγχρονο, τον πρώτο λόγο θα έχουν οι queer και οι περιθωριοποιημένοι καλλιτέχνες (αυτόχθονες, αυτοδίδακτοι και λαϊκοί), ενώ ειδική ενότητα θα αποτελέσει το «Αρχείο ανυπακοής», ένα έργο του Μάρκο Σκοτίνι, το οποίο από το 2005 αναπτύσσει ένα αρχείο βίντεο που εστιάζει στις σχέσεις μεταξύ καλλιτεχνικών πρακτικών και ακτιβισμού και θα περιλαμβάνει εικαστικές προτάσεις 39 καλλιτεχνών και συλλογικοτήτων που έγιναν μεταξύ 1975 και 2023. Στον «ιστορικό πυρήνα» θα παρουσιαστούν έργα από τη Λατινική Αμερική, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία του 20ού αιώνα, οργανωμένα σε τρεις ενότητες: πορτρέτα με 112 καλλιτέχνες, αφαιρετικά με 37 καλλιτέχνες και αφιέρωμα στην ιταλική διασπορά του 20ού αιώνα με 40 εκπροσώπους της.

Σε μια από τις πιο μεγάλες σε αριθμό συμμετοχών Μπιενάλε τόσο στην κεντρική έκθεση όσο και σε επίπεδο εθνικών συμμετοχών – 90 φέτος έναντι 80 πέρυσι – το Μπενίν, η Αιθιοπία, η Τανζανία, η Νικαράγουα, ο Παναμάς, η Σενεγάλη και το Ανατολικό Τιμόρ θα κάνουν το ντεμπούτο τους στη Βενετία. Αντιθέτως απούσα για δεύτερη συνεχόμενη διοργάνωση θα είναι η Ρωσία. Το 2022 απέσυρε τη συμμετοχή της δύο μήνες πριν από τα εγκαίνια με αποτέλεσμα το περίπτερό της να είναι κενό, φρουρούμενο και ουκ ολίγες φορές ο περίβολός του μετατράπηκε σε χώρο αντιπολεμικής ή αντιρωσικής διαμαρτυρίας. Φέτος οι Ρώσοι δεν κατέθεσαν συμμετοχή χωρίς να εξηγήσουν τον λόγο. Αντιθέτως η Ουκρανία θα είναι και φέτος παρούσα με μια ομαδική παρουσίαση που βασίζεται στην πρακτική της ύφανσης των διχτυών παραλλαγής.

Κόντρες για το Ισραήλ

Ο αντίκτυπος των συγκρούσεων, των πολιτικών αντιπαραθέσεων και των διεκδικήσεων που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο είναι εμφανής όχι μόνο στην προηγούμενη περίπτωση. Θέμα έχει δημιουργηθεί τις τελευταίες μέρες και με τη συμμετοχή του Ισραήλ. Αν και επισήμως έχει ανακοινωθεί πως θα εκπροσωπηθεί από την περφόρμερ και κινηματογραφίστρια Ρουθ Πατίρ περισσότεροι από 4.000 καλλιτέχνες και εργαζόμενοι στον χώρο της τέχνης – μεταξύ αυτών η ακτιβίστρια φωτογράφος Ναν Γκόλντιν και η δημιουργός της ταινίας «Electric Gaza» Ρόζαλιντ Νασασίμπι – ζητούν τον αποκλεισμό του Ισραήλ από τη διοργάνωση χαρακτηρίζοντας τη συμμετοχή του ως «περίπτερο γενοκτονίας». Σε ανακοίνωσή του ωστόσο ο ιταλός υπουργός Πολιτισμού Τζενάρο Σαντζουλιάνο ξεκαθάρισε πως δεν πρόκειται να αποκλειστεί το Ισραήλ. Η Παλαιστίνη δεν γίνεται δεκτή από την Μπιενάλε ως μη αναγνωρισμένο κράτος από την Ιταλία, επετράπη όμως η υλοποίηση μιας από τις δύο υποβληθείσες παλαιστινιακές συμμετοχές στις 30 παράλληλες δράσεις της διοργάνωσης.

Το δικό του μήνυμα θα επιδιώξει να περάσει στο παγκόσμιο κοινό – στην προηγούμενη διοργάνωση οι επισκέπτες ήταν περί τις 4.000 ημερησίως – και το περίπτερο της Νιγηρίας στην πρώτη του εμφάνιση στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας με ένα γλυπτό του διεθνώς καταξιωμένου Γίνκα Σονιμπάρε που θα ενέχει ρόλο σχολίου για τα ορειχάλκινα ανάγλυφα και γλυπτά που χρονολογούνται από τον 13ο έως τον 17ο αι. και τα οποία λεηλατήθηκαν στο τέλος του 19ου αι. από βρετανούς στρατιώτες, γνωστά ως χάλκινα του Μπενίν.