Ασπασία Αλιγιζάκη: Δίκαιο και Γεωπολιτική της Ενέργειας

Salus populi suprema lex esto, ας είναι η ευημερία του λαού ο υπέρτατος νόμος, όπως αποφθεγματικά επεσήμανε ο Κικέρωνας διδάσκοντας τις επόμενες γενεές την πραγματική αποστολή του Δικαίου. Αυτή όμως η ευημερία σήμερα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, δυστυχώς υπονομεύτηκε λόγω και της διαταραχής του εφοδιασμού μας με ένα αγαθό που είναι πολύτιμο τόσο για το ζην όσο και για το ευ ζην. Την ενέργεια. 

Χωρίς ενέργεια τόσο η ίδια η ζωή όσο και η ποιότητα της υπονομεύονται. Όλες οι ανθρώπινες

ανάγκες, από την ανθρώπινη εργασία μέχρι τις μεταφορές, από τα νοσοκομεία μέχρι τη βιομηχανία, από την προετοιμασία και συντήρηση της τροφής μέχρι την παραγωγή και συντήρηση των φαρμάκων, από την κίνηση της στρατιωτικής μηχανής μέχρι την εθνική άμυνα και ασφάλεια,  από το α έως το ω της ανθρώπινης δραστηριότητας και ζωής «αιμοδοτούνται» από την ενέργεια.

Η εξασφάλιση της ευημερίας των Ευρωπαίων Εταίρων, λοιπόν, ετέθη με τον πόλεμο και την επακόλουθη ενεργειακή κρίση σε κίνδυνο και ο Νόμος, το Δίκαιο έπρεπε να δώσει τη λύση στο πρόβλημα ενισχύοντάς την.

Οι πληττόμενοι ευρωπαίοι εταίροι, λοιπόν, έσπευσαν μέσω της ενεργειακής πολιτικής και των σχετικών διατάξεων δικαίου να επανακτήσουν τη δυναμιτισμένη ενεργειακή τους ασφάλεια. Μέσα σε λιγότερο από διετία το ευρωπαϊκό δίκαιο για την ενέργεια επαναπροσεγγίστηκε, ώστε να εξασφαλιστεί ο απρόσκοπτος και οικονομικά προσιτός ενεργειακόςεφοδιασμός των ευρωπαϊκών κρατών. Κυρίως μέσα από την απεξάρτηση από το ρωσικούς ενεργειακούς πόρους και την σχετική με αυτήν ανάγκη για την όσο το δυνατόνταχύτερη  διαφοροποίηση των πηγών και των οδεύσεωντων ενεργειακών πόρων αλλά και μέσα από την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, οι αγκυλώσεις της οποίας ήλθαν στο φως με την ενεργειακή κρίση.

Η δικηγόρος και διδάσκουσα στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Δρ. Ασπασία Αλιγιζάκη, αρθρογράφος στη HuffPost Greece  έρχεται με αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα μονογραφία να ερευνήσει πάλι ένα επίκαιρο ζήτημα. Να φωτίσει τις πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο του δικαίου της ενέργειας και μέσα από τη λεπτομερή ανασκόπηση του, να αποτιμήσει τον αντίκτυπο του για την υπονομευθείσα ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και - εδώ έγκειται η πρωτοτυπία της  μονογραφίας - να αποτιμήσει, παράλληλα, το «αποτύπωμα» του στις γεωπολιτικές εξελίξεις και, ειδικότερα, στην κατανομή ισχύος μεταξύ των κρατών σε μία περιοχή.

Συγκεκριμένα, μέσα από την παρούσα διερεύνηση της σχέσης του Δικαίου και της Γεωπολιτικής της ενέργειας,αποδεικνύεται μεν ότι οι παραγωγοί των ενεργειακών πόρων - όπως η Ρωσία - αλλά και οι μεταφορείς αυτών, δηλαδή τα κράτη που αποτελούν διαμετακομιστικούς κόμβους ενεργειακών πόρων, έχουν - λόγω του ότι η ενέργεια συνιστά το «οξυγόνο» της βιομηχανίας, της οικονομίας, της εθνικής άμυνας και άρα της εθνικής ασφάλειας- μεγάλη γεωπολιτική ισχύ έναντι των εξαρτημένων, φτωχών ενεργειακά κρατών.

Για αυτό το λόγο δε, η εξερεύνηση και εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων γίνεται συχνά «μήλον της έριδος»και αίτιο μακροχρόνιων διακρατικών διαφορών που πρέπει να ρυθμιστούν μέσω του διεθνούς δικαίου.

Η παρούσα ανάλυση όμως είναι εκτός από πολύ ενδιαφέρουσα και επίκαιρη. Αφενός παρουσιάζονται οι πρόσφατες εξελίξεις στο δίκαιο για την εσωτερική αγορά ενέργειας και στις σχετικές ενωσιακές διατάξεις περί ανταγωνισμού, στις διατάξεις για την ενεργειακήασφάλεια και την απεξάρτηση από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους, στο δίκαιο της θάλασσας και στα δικαιώματα των παράκτιων κρατών στην έρευνα και εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, στις δικαιακές διατάξεις για την πράσινη μετάβαση και την απανθρακοποίηση του ενεργειακού συστήματος.

Αφετέρου «φωτίζεται» η σχέση ενέργειας και γεωπολιτικής και κυρίως σκιαγραφείται το σχετικόγεωπολιτικό ενεργειακό τοπίο σε μια πολύ σημαντική σήμερα περιοχή από απόψεως ενεργειακών πόρων, υποδομών και δικτύων: στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Μια περιοχή που για την Ευρωπαϊκή Ένωση ενδεχομένως αποτελέσει «ασπίδα» προστασίας για τους κινδύνους που εγκυμονεί η ενεργειακή κρίση καθώς σε αυτήν ήδη έχουν ανευρεθεί σημαντικοί ενεργειακοί πόροι και πιθανολογούνται ακόμη πλουσιότεραενεργειακά αποθέματα, έχουν ήδη υλοποιηθεί και δρομολογούνται νέοι διάδρομοι μεταφοράς ενεργειακών πόρων, εξελίξεις οι οποίες αναπτύσσονται εν προκειμένω.

Αυτή η περιοχή δε, όπως παρουσιάζεται στη μονογραφία, γειτνιάζει με κράτη που μέχρι σήμερα αποτελούν παραδοσιακούς  παραγωγούς και διαμετακομιστικούς κόμβους ενεργειακών πόρων, κράτη που τείνουν να χρησιμοποιούν την ενέργεια σαν «όπλο»για την εξυπηρέτηση των γεωπολιτικών στόχων τους. Όπως όμως ερευνάται και αποδεικνύεται, μέσω της παρούσης μελέτης το σύγχρονο δίκαιο για την ενέργεια,στοχεύοντας στην διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών και οδεύσεων και στη μείωση των εκπομπών άνθρακα μέσω των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και «εν γένει» των πιο καθαρών ενεργειακών πόρων,ενδεχομένως υπονομεύει αυτήν τη σημερινή γεωπολιτική και οικονομική υπεροπλία των μέχρι σήμερα κρατών παραγωγών και μεταφορέωνενεργειακών πόρων.

Η ενεργειακή ισχύς και άλλων κρατών μέσω της εξεύρεσης νέων πόρων, υποδομών και κυρίως των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, απειλεί να εκθρονίσει κάποια από τα ισχυρά κράτη- παραγωγούς από τον θρόνο τους σε αυτό το σύγχρονο ενεργειακό «βασίλειο» της Ανατολικής Μεσογείου. 

Η παρούσα ανάλυση, λοιπόν, είναι πολύ ενδιαφέρουσα καθώς όχι μόνο παρουσιάζει τις σύγχρονες εκφάνσεις του δικαίου για τους ενεργειακούς πόρους και τον ασφαλή και απρόσκοπτο εφοδιασμό τους αλλά κυρίως γιατί ρίχνει φως στη σχέση αυτού του δικαίου με τη γεωπολιτική και την ισχύ. Η σχέση δικαίου και ισχύος έχει απασχολήσει, άλλωστε, την ανθρώπινη σκέψη, φιλοσοφία και θεωρία των διεθνών σχέσεων από τα χρόνια του Πλάτωνα και του Θουκυδίδη. Έτσι για τονΘρασύμαχο (Πλάτωνος «Πολιτεία» Α΄ 336b) το δίκαιο δεν είναι τίποτα άλλο από το συμφέρον του ισχυρού («φημί γαρ εγώ είναι το δίκαιον ουκ άλλο τι ή το του κρείττονος συμφέρον») ενώ από τον Θουκυδίδη στον γνωστό διάλογο Μηλίων- Αθηναίων επισημαίνεται ότι κατά την ανθρώπινη λογική μπορούμε να μιλάμε για δίκαιο όταν και τα δύο μέρη έχουν ίση ισχύ και ότι οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται (δίκαια μεν εν τω ανθρωπείω λόγω από της ίσης ανάγκης κρίνεται, δυνατά δε οι προύχοντες πράσσουσι και οι ασθενείς συγχωρούσιν) .

Η συγγραφέας, εν προκειμένω, με αυτό το σύγγραμμα της έρχεται να επιβεβαιώσει με την έρευνά της, αυτή τη σχέση του δικαίου με την ισχύ, και πιο συγκεκριμένα του δικαίου της ενέργειας με την γεωπολιτική ισχύ και τις διακρατικές σχέσεις.

Οι παραγωγοί ενέργειας, όπως επισημαίνει η συγγραφέας, χρησιμοποιούν την ισχύ που απορρέει από τους ενεργειακούς τους πόρους για να πέτυχουν γεωπολιτικούς στόχους και πυροδοτούν με αυτόν τον τρόπο νέες γεωπολιτικές εξελίξεις, οι οποίες επηρεάζουν τη διαμόρφωση δικαίου. Όπως καταδεικνύει, η Ρωσία εδώ και αρκετά χρόνια εργαλειοποιεί την ενεργειακή ισχύ της και αυτό έχει παραγάγει γεωπολιτικές εξελίξεις που συνέβαλαν στην διαμόρφωση του δικαίου της ενέργειας, οι οποίες και παρουσιάζονται αναλυτικά.

Η συγγραφέας ξεκινώντας επαγωγικά από τη μελέτη των επιμέρους εκφάνσεων των σχετικών με την ενέργεια διατάξεων,  καταλήγει στο ενδιαφέρον συμπέρασμα ότι το δίκαιο μπορεί να προσπορίσει ισχύ στα κράτη που νέμονται τους ενεργειακούς πόρους αλλά και αυτά, με «όπλο» την γεωπολιτική ισχύ που αποκτούν με αυτούς, δύνανται να επηρεάσουν τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τη σχετική με αυτές διαμόρφωση δικαίου.

Εν γένει, το σύγγραμμα αυτό αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο αφενός για την γνωριμία με τις πρόσφατες εξελίξεις στο δίκαιο για την ενέργεια και αφετέρου για την κατανόηση της αμφίδρομης, ανατροφοδοτούμενης σχέσης της ενέργειας και των διεθνών σχέσεων/γεωπολιτικών εξελίξεων, του ενεργειακού δικαίου και της κρατικής γεωπολιτικής ισχύος.

.

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα - Παρουσίαση του βιβλίου 

Η Ασπασία (Σίσσυ) Αλιγιζάκη είναι διδάκτωρ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και αντιδήμαρχος Παιδείας (εκ νέου υποψήφια δημ. σύμβουλος με τον Γιάννη Μώραλη Πειραιά). Εργάζεται ως δικηγόρος και καθηγήτρια της Νομικής Sorbonne Paris Nord/IdEF. Έχει εκπαιδευτική εμπειρία καθώς και πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και στις Διεθνείς Σχέσεις. 

Το βιβλίο της παρουσιάζεται σήμερα Δευτέρα, στις 2 Οκτωβρίουστις 18.30 στο ΕΒΕΠ (πλησίον του ΗΣΑΠ Πειραιά) 

Ομιλητές στη Συζήτηση θα είναι:

ο Υπουργός Επικρατείας, βουλευτής Α΄ Ανατολικής Αττικής Μάκης Βορίδης και ο τ. Ευρωπαίος Επίτροπος, Βουλευτής Ηλείας Δημήτρης Αβραμόπουλος καθώς και οι έγκριτοι διεθνούς φήμης ακαδημαϊκοί, καθηγητές του Πανεπιστημίου Πειραιά Αθανάσιος Πλατιάς, Αριστοτέλης Τσιαμπίρης και Νικόλαος Φαραντούρης.

Την εκδήλωση θα χαιρετίσουν ο δήμαρχος Πειραιά Γιάννης Μώραλης και ο Πρόεδρος Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς (ΕBEΠ) Βασίλης Κορκίδης. 

Τη συζήτηση θα συντονίσει ο δημοσιογράφος – διεθνολόγος Δημήτρης Απόκης. 

Η είσοδος θα είναι ελεύθερη. Θα ακολουθήσει συζήτηση και μικρή δεξίωση.

Related...Μέρος Α΄: Περί εθνικής στρατηγικής, αποφάσεων και ανάλυσης της πραγματικότηταςΔάση και αιολικά πάρκα: Η ευρωπαϊκή πτυχήΠώς η ανάπτυξη εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα