Γιανναράς: «Να ξαναβρούμε τον τρόπο της ελληνικότητας. Όχι γιατί πρέπει, αλλά για να δούμε εάν μας δίνει πραγματική χαρά ζωής»

O Χρήστος Γιανναράς μιλά για την ελληνική ταυτότητα, τη σχέση του Έλληνα με το παρελθόν και τον τόπο, αλλά και τις παθογένειες που εξακολουθούν να τον κρατούν καθηλωμένο.

Εδώ και χρόνια γράφετε στα άρθρα σας αλλά και στα βιβλία σας για την ελληνική ταυτότητα, την κρίση που διέρχεται, την ανικανότητα να βρούμε τον εαυτό μας και να εκτιμήσουμε το παρελθόν μας. Είναι μάλιστα τόσο έντονη η αντίδραση, κυρίως από προοδευτικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους, όταν κάνεις μιλάει για ιστορική συνέχεια, Βυζάντιο κτλ, με κίνδυνο μάλιστα να κινδυνεύει να χαρακτηριστεί εθνικιστής και ακροδεξιός.

Υπάρχει μια φοβερή παρανόηση, είναι σύμπτωμα της παρακμής, με τις ίδιες λέξεις καταλαβαίνουμε τελείως άλλα πράγματα σήμερα. Αυτό τώρα εάν έχει γίνει μεθοδικά ή έχει γίνει συμπτωματικά, κανείς δεν μπορεί να το ξέρει. Πάντως υπάρχει η παρουσία μίας κοινωνικής ομάδας ανθρώπων, οι οποίοι δείχνουν, δεν μπορεί να το βεβαιώσει κανείς, ότι δουλεύουν μεθοδικά σε αυτόν τον τομέα. Έχουν διαστρέψει τα νοήματα: λένε Βυζάντιο και εννοούν σκοταδισμό, αυτό που εννοούσε ο 19ος αιώνας με τον Βολταίρο, τον Μοντεσκιέ και τους άλλους, λένε ελληνισμός και εννοούν εθνικισμός, περίπου Χρυσή Αυγή. Έχουν κάνει τέτοιες παραποιήσεις, οι οποίες δυστυχώς απλώνονται, πήραν την ετικέτα του προοδευτικού και εξαπλώνονται σαν αρρώστια, σαν έκζεμα.

Οι παραποιήσεις αυτές όμως υποστηρίζονται από πολλούς, που δεν έχουν και την κατάλληλη παιδεία και ιστορική γνώση για να το υποστηρίξουν. Παράλληλα υπάρχει μια νέα γενιά που δεν έχει καθόλου ιστορική γνώση και για την οποία η κα Αρβελέρ σε συνάντηση που είχα μαζί της, μου εξέφρασε την πεποίθηση ότι αυτή η γενιά των μορφωμένων νέων που δεν ξέρει ιστορία, είναι σαν τη λευκή σελίδα και μπορεί να ξεκινήσει από το μηδέν και να μας πάει αλλού.

Μου κάνει εντύπωση αυτή η φράση της κ. Αρβελέρ, μιας ακαδημαϊκού. Ακόμη και η σχολή των Annales στη Γαλλία, που ήταν μια αριστερή σχολή, ιστορικοϋλιστική κατά κάποιο τρόπο, και αυτός ο Le Golf (Jacques Le Golf) λέει πάρα πολύ ωραία το εξής (μου διαβάζει):

«Η Ευρώπη οικοδομείται. Είναι το μεγάλο όραμα. Δεν θα πραγματωθεί, εάν δεν λάβουμε υπόψη την ιστορία. Μια Ευρώπη χωρίς ιστορία θα ήταν μια Ευρώπη ορφανή και δυστυχισμένη. Γιατί το σήμερα έρχεται από το χθες, το μέλλον αναδύεται από το παρελθόν…Στις προσπάθειες ενοποίησης της η ήπειρος έζησε διενέξεις, συγκρούσεις, διαιρέσεις, εσωτερικές αντιφάσεις. Στην ευρωπαϊκή υπόθεση θα αφοσιωθούμε, μόνο αν γνωρίζουμε ολόκληρο το παρελθόν και αντικρίζουμε το μέλλον». Σοφές κουβέντες…

Βάσει αυτού που μόλις μου διαβάσατε, δεν μπορώ να μη σχολιάσω αυτό που συμβαίνει σήμερα, όπου δεν ξέρουμε τι ακριβώς είμαστε και τι θέλουμε. Είμαστε Ευρωπαίοι; Έλληνες; Από τη μια μισούμε την Ευρώπη και από την άλλη θέλουμε να είμαστε μέρος της. Παράλληλα, ουκ ολίγοι στην πατρίδα μας νιώθουν άβολα με το να δηλώσουν Έλληνες, προτιμούν να ανήκουν, όπως λένε, στην κατηγορία των ανθρώπων γενικά και αόριστα, ο εθνικός προσδιορισμός τους απωθεί.

Κοιτάξτε αυτά νομίζω, ταπεινά φρονώ, ότι είναι συμπτώματα μιας φοβερής πτώσης του επιπέδου. Οι άνθρωποι δεν προβληματίζονται, δεν σκέπτονται. Αυτό το δίλημμα, του πόσο είμαστε Έλληνες ή Ευρωπαίοι είναι ένα ψευτοδίλημμα που γεννήθηκε τους τελευταίους αιώνες, βέβαια αρκετά εγκαίρως από τον Κοραή, Αυτός είναι ο κακός δαίμων του ελληνισμού, όπως τον χαρακτηρίζει ο Ράνσιμαν, διότι έφτιαξε μια θεωρία ότι την αρχαία Ελλάδα τη διέσωσε η Δύση. Ποιά Δύση; Η Δύση των βαρβάρων, the barbarian west, που έφτασαν σε ένα πρωτόγονο επίπεδο στην Ευρώπη από τον τέταρτο στον έκτο αιώνα. Αυτοί λοιπόν μετά την πτώση της Κωνσταντινούπουλης, βέβαια είχαν αρχίσει από πιο νωρίς και το ψηλοκορτάρανε, εμφανίσθηκαν ότι διέσωσαν την αρχαία Ελλάδα. Εμείς με την τουρκοκρατία, λέει ο Κοραής, χάσαμε κάθε συνέχεια. Επομένως, εάν θέλουμε να γίνουμε Έλληνες, πρέπει να γίνουμε πρώτα Ευρωπαίοι, για να γίνει μετακένωση της ελληνικότητας. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να φτιάξουμε ένα κράτος μιμητικό, ένα κράτος μεταπρατικό. Τα πάντα είναι αντιγραφή. Εκεί είναι ο πολιτισμός, εκεί είναι τα φώτα. Ότι ήταν εδώ θεωρείτο καθυστέρηση, βαρβαρισμός. Οπότε καταλαβαίνετε ότι επάνω σε αυτή τη σχιζοφρένεια έχει οικοδομηθεί ένα κράτος.

«Αυτό το δίλημμα, του πόσο είμαστε Έλληνες ή Ευρωπαίοι είναι ένα ψευτοδίλημμα που γεννήθηκε τους τελευταίους αιώνες, βέβαια αρκετά εγκαίρως από τον Κοραή, Αυτός είναι ο κακός δαίμων του ελληνισμού, όπως τον χαρακτηρίζει ο Ράνσιμαν, διότι έφτιαξε μια θεωρία ότι την αρχαία Ελλάδα τη διέσωσε η Δύση»

Υπήρξαν όμως προσωπικότητες στην Ελλάδα οι οποίες έζησαν στην Ευρώπη και διέγνωσαν την παθογένεια, όπως για παράδειγμα η γενιά του 30.

Και πριν από τη γενιά του 30 υπήρξαν προσωπικότητες που σήκωσαν ένα ανάστημα, όπως για παράδειγμα ο Σπυρίδωνας Ζαμπέλιος, ο Παπαδιαμάντης, ο Δραγούμης. Στη συνέχεια η γενιά του 30, πλέον επεξεργασμένα, έδειξε ότι αυτός ο λαός έπαψε να παράγει πολιτισμό από τη στιγμή που έγινε αυτόνομο κράτος. Μέχρι τότε είχε ταυτότητα, η λαϊκή τέχνη είχε ταυτότητα, το ίδιο και η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η μουσική, οι κοινοτικοί θεσμοί έσωζαν την ταυτότητα του ελληνισμού, την ιδιαιτερότητα, όχι για να ξεχωρίζουμε, αλλά διότι μόνο με την ετερότητα μετέχεις στο ιστορικό γίγνεσθαι. Όταν δηλαδή κομίζεις κάτι. Όταν απλώς πιθηκίζεις και τρέχεις πίσω από τους άλλους, τότε είσαι της καρπαζιάς, είσαι μια αστεία υπόθεση. Λοιπόν, αυτό χάθηκε, κυρίως τα τελευταία 50 χρόνια με ένα τρόπο που είναι σπαραχτικός. Τουλάχιστον ακόμη και μέσα σε αυτή την ξιπασιά των φώτων της Δύσης διατηρείτο μέχρι κάποια στιγμή ένα ενδιαφέρον για τη γλώσσα, πως να σωθεί η γλώσσα, υπήρχε μια περηφάνια για τη γλώσσα ή για τους αρχαίους, για τη συνέχεια. Επίσης, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έγινε μια ανακάλυψη του Βυζαντίου, του λεγόμενου Βυζαντίου, δηλαδή του ελληνισμού στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του ελληνορωμαϊκού κόσμου όπως λέγεται σήμερα στην ιστορία. Όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες μετά την μεταπολίτευση έχουν διαλυθεί, έχουν συκοφαντηθεί, έχουν βγει από τον τρόπο της ζωής μας. Βάλαμε και το μονοτονικό…

Στα γραπτά σας, αλλά και το τελευταίο σας βιβλίο «Η Ευρώπη γεννήθηκε από το Σχίσμα», δίνετε μεγάλη έμφαση σε αυτό και παρομοιάζετε την κατάργηση του πολυτονικού με την Μικρασιατική Καταστροφή.

Φυσικά, γιατί στην Μικρά Ασία χάθηκαν κοιτίδες καταγωγής, με το μονοτονικό χάθηκε η συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Ένας Έλληνας σήμερα κάτω των 40 ετών δεν καταλαβαίνει τι θα πει «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια», δεν καταλαβαίνει τον Παπαδιαμάντη, τον Ροϊδη.

Δίνετε μεγάλη έμφαση στη γλώσσα και το ανήκειν.

Εάν υπάρξει μια πολιτική ανάκαμψη, προϋπόθεση και της οικονομικής και της γενικότερης ανάκαμψης, να με θυμάστε, θα γίνει όταν θα βρεθεί ο πολιτικός που θα βάλει τα αρχαία ελληνικά στο δημοτικό. Βέβαια, όχι με τις μεθόδους του σήμερα ή με αυτές που τόσα χρόνια μας ταλαιπωρούσαν. Υπάρχουν παιδαγωγικές μέθοδοι συναρπαστικές, που μπορούν να κάνουν την εκμάθηση της γλώσσας παιχνίδι. Αλλά στα χίλια χρόνια ελληνισμού, στο λεγόμενο Βυζάντιο, που ξεκινούσαν τα παιδιά από έξι ετών και μάθαιναν την αλφάβητο με τον Όμηρο, κάτι ήξεραν. Μιλούσαν ένα νεότερο ιδίωμα που είχε προκύψει, όμως η μήτρα ήταν ο Όμηρος. Όταν έχεις ένα τέτοιο γλωσσικό επίτευγμα, είναι έγκλημα να το θυσιάζεις για χρηστικούς λόγους. Όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ επέβαλε ως επίσημη γλώσσα το παλαιότερο γλωσσικό ιδίωμα, το μασοριτικό.

«Εάν υπάρξει μια πολιτική ανάκαμψη, προϋπόθεση και της οικονομικής και της γενικότερης ανάκαμψης, να με θυμάστε, θα γίνει όταν θα βρεθεί ο πολιτικός που θα βάλει τα αρχαία ελληνικά στο δημοτικό»

Επίσης στο Ισραήλ, εάν δεν κάνω λάθος, η έννοια του πολίτη είναι συνυφασμένη με το θρήσκευμα. Είσαι Ιουδαίος, άρα μπορείς και να είσαι και πολίτης του Ισραήλ. Στη χώρα μας ο ελληνισμός και η γλώσσα είναι συνυφασμένα με τη θρησκεία, την ορθοδοξία. Εάν υπάρξει αποκοπή από την Ορθοδοξία τότε θα μπορούμε να μιλάμε για ελληνισμό;

Νομίζω πως δεν μπορεί να υπάρξει, όμως νομίζω ότι είναι λάθος να βλέπουμε την ορθοδοξία ως θρησκεία. Διότι με τα σημερινά δεδομένα, ίσως και γενικότερα, η θρησκεία είναι μια ατομική επιλογή, ένα ψυχολογικό γεγονός. Στον ελληνισμό και σε άλλες παραδοσιακές κοινωνίες, υπήρχε μια νοηματοδότηση της ζωής, υπήρχε ένα νόημα, μια αναφορά στην αιτία και στον σκοπό, άρα και κάποιοι κανόνες αληθείας που προέκυπταν από αυτό το σκοπό και την αιτία. Η εκκλησία απαντούσε στον Έλληνα σε αυτά τα πολύ βασικά και θεμελιώδη ερωτήματα, τα οποία έδιναν νόημα στη ζωή και στον θάνατο. Όταν χάσει ένας λαός μια τέτοια νοηματοδότηση,τότε επικρατεί ένας μηδενισμός, όπως σήμερα. Τα πάντα είναι χρησιμότητα, κατανάλωση, δεν υπάρχει τίποτα που να δίνει πραγματική χαρά ζωής. Γιατί μόνο εάν ψηλαφείς ένα νόημα στη ζωή σου, μπορείς να έχεις χαρά ζωής. Διαφορετικά η χαρά της ζωής είναι η κατανάλωση.

Και όμως ο αντίλογος είναι ότι η εκκλησία καθήλωσε τον Έλληνα, ο οποίος πάντα περιμένει μια μαγική λύση για τα προβλήματά του και ότι το Βυζάντιο καθυστέρησε την ανάπτυξη του ατόμου και χάσαμε, μεταξύ άλλων, τον διαφωτισμό που συνέβη στην Ευρώπη.

Αυτό που ξέρω ότι της καταλογίζουν, και ειδικότερα ο Ράμφος, ο οποίος κάνει αγώνα γι’ αυτό, είναι ότι ακριβώς εγκλώβισε το άτομο στην κοινότητα. Όλα αυτά εμπίπτουν μέσα στη γενικότερη σύγχυση που έχει δημιουργηθεί. Νομίζω πως αυτά που λέει (ο Ράμφος) είναι στους αντίποδες της ιστορικής πραγματικότητας. Η δυναμική του ελληνισμού από την πρώτη στιγμή ήταν η πόλις. «Το μετέχειν κρίσεως και αρχής», να είσαι πολίτης, ενεργός, μέτοχος στο γίγνεσθαι. Το να περιπέσουμε στον ατομοκεντρισμό του δυτικού βαρβαρικού τρόπου βίου, στο επίπεδο κυριαρχίας των ενστίκτων, όπου κυριαρχεί το άτομο και οι ανάγκες, οι απαιτήσεις, οι ορμές του ατόμου, εάν αυτό το λέμε πρόοδο τότε αντιστρέφουμε τους ρόλους της ιστορίας, το άσπρο μαύρο. Είναι τερατώδη αυτά που ισχυρίζεται ο κ. Ράμφος.

«Η εκκλησία απαντούσε στον Έλληνα σε αυτά τα πολύ βασικά και θεμελιώδη ερωτήματα, τα οποία έδιναν νόημα στη ζωή και στον θάνατο»

Όμως, αυτή η άποψη καθίσταται κυρίαρχη.

Βέβαια, γιατί βολεύει αυτή η άποψη. Σκεφτείτε γιατί είχε αυτή τη δυναμική αυτός ο πολιτισμός που γεννήθηκε από τη βαρβαρική Δύση. Ο λόγος είναι ότι πρόκειται για έναν πολιτισμό που κολακεύει τα ένστικτα, τον εγωτισμό, τον ναρκισσισμό. Σκεφτείτε πως μεγαλώνει σήμερα ένα παιδί. Ένα παιδί της αγροτικής κοινωνίας για να έχει φως ή για να έχει θερμότητα, έπρεπε πρώτα απ΄ όλα να έχει μια προσωπική σχέση με υλικά πράγματα. Αυτή η σχέση δημιουργούσε ασυνείδητα μια στάση ζωής. Έπρεπε να σεβαστείς τον άλλο όρο της σχέσης, τα ξύλα για να ανάψεις φωτιά, έπρεπε να τα σεβαστείς, δεν μπορούσες να τους επιβάλλεις να ανάψουν. Αυτές οι λεπτομέρειες δημιουργούσαν έναν ψυχισμό, ο άνθρωπος ήξερε να σχετίζεται, ήξερε να αποδέχεται, ήξερε να ταπεινώνεται, να παραιτείται από το εγώ.

Το σημερινό παιδί πατάει ένα κουμπί και έχει φως, ένα άλλο κουμπί και έχει θερμότητα, ένα τρίτο κουμπί και έχει εικόνα. Αυτό το παιδί μεγαλώνει ασυνείδητα με έναν ψυχισμό παντοδυναμίας. Όταν θα φτάσει η ώρα για να ερωτευθεί, δεν θα μπορεί, γιατί δεν ξέρει. Και δεν φταίει γι΄ αυτό, δεν έμαθε ποτέ να μοιράζεται. Αντιλαμβάνεστε σε τι απανθρωπία οδηγούν οι θεωρίες του Ράμφου και όλη αυτή η κατεστημένη πια στην ελληνική κοινωνία, η μεταπρατική νοοτροπία της μεταποικιακής κοινωνίας. Όπως οι χώρες που βγήκανε από την αποικιοκρατία, έτσι και εμείς είμαστε ακριβώς το ίδιο: ζηλεύουμε αυτό που είχανε οι αποικιοκράτες.

«Αντιλαμβάνεστε σε τι απανθρωπιά οδηγούν οι θεωρίες του Ράμφου και όλη αυτή η κατεστημένη πια στην ελληνική κοινωνία, η μεταπρατική νοοτροπία της μεταποικιακής κοινωνίας»